ఏడవపాఠము 1. నామపదాలు - అకారాంతపుల్లింగకాలు, అకారాంతనపుంసకలింగకాలు - తృతీయావిభక్తి ; 2. ఆత్మనేపదప్రత్యయాలు - ప్రథమపురుష - ఏక-ద్వి-బహు-వచనాలు - ప్రథమగణధాతవులు ౧౦ ; 3. వివిధకర్మకారుల పేర్లు ; 4. అవ్యయాలు

సంస్కృతపాఠమాల 7.1

తృతీయావిభక్తి

ఈ వాక్యాలను గమనించండి-

     1.    రాముడు బాణంతో రావణుని కొట్టాడు.

     2.    మనం కళ్ళతో చూస్తాము.

     3.    నోటితో తప్పు మాట్లాడరాదు.

     4.    రాముడితో కలిసి లక్ష్మణుడు అడవికి వెళ్ళాడు.

     5.    నీ చేత మంచి పనులు కావాలి.

     6.    పిల్లవాడిచే డబ్బు పంపరాదు.

వీటిలో రేఖాంకితమైన పదాలను గమనించండి. ‘కొట్టుట’ అనే క్రియకు ‘బాణం’ అనేది సాధనం అయింది. అట్లగే ‘చూడటం’ అనే క్రియకు ‘కళ్ళు’ అనేవి సాధనం. సాధనం చూపటానికి ‘తో’, ‘చేత’ అనే వర్ణకాలు ఉపయోగించాము. ‘చేతన్, చేన్, తోడన్, తోన్’ తృతీయావిభక్తి కదా. తృతీయావిభక్తి చేత చెప్పబడే ‘సాధనా’న్ని గురించి ఇక్కడ మనం తెలుసుకోబోతున్నాము.

 ఏదైనా పని చేయటానికి పరికరంగా ఉపయోగపడే వస్తువును ‘సాధనం’ అంటారు. ఒక క్రియను సాధించటానికి చాలా ఎక్కువగా ఉపయోగపడేది- అదే ‘కరణం’ అని వ్యాకరణభాషలో చెప్పబడింది. కర్మను చెప్పేది ద్వితీయావిభక్తి అయినట్టే కరణాన్ని చెప్పేది తృతీయావిభక్తి. హిందీలో దీనినే స్థూలంగా ‘ద్వారా’ అంటారు. ఆంగ్లంలో ఈ విభక్తి వర్ణకం ‘by లేదా with’ అని చెప్పవచ్చు.

సంస్కృతపాఠమాల 7.2

విభక్తిప్రత్యయాః

ఇక అకారాంత పుల్లింగ నామపదాలకు తృతీయావిభక్తి ఎట్లా వస్తుందో తెలుసుకొందాము.

సంస్కృతంలో తృతీయావిభక్తి ప్రత్యయాలు (వ్యావహారికంగా) మూడు వచనాలలో-

                        ఏణ (ఏన), ఆభ్యాం (ఆభ్యామ్), ఐః (భిః)

                        (వ్యాకరణపరంగా- టా, భ్యామ్, భిస్)

     విభక్తియోజిత రూపాలు పై సూత్రం ప్రకారం-

              ఏకవచనం- ‘రామ’ + ఏణ (టా) > రామేణ (=ఒక రామునితో, చేత)

              ద్వివచనం- ‘రామ’ + ఆభ్యాం (ఆభ్యాం) > రామాభ్యాం (=ఇద్దరు రాములతో, చేత)

              బహువచనం- ‘రామ’ + ఐః (భిస్) > రామైః (=చాలామంది రాములతో, చేత)

ఒక గమనిక- ‘ఏన’ అనే ప్రత్యయం ఆయా శబ్దాల సందర్భాన్ని బట్టి ‘ఏణ’ అని ‘ణకారం’లోకి మారవచ్చు. ఇప్పుడు ఇదే ‘దేవ’శబ్దానికి చూద్దాము. (‘దేవ’ శబ్దానికి ‘దేవేన’ అని ‘నకారం’ రావటం గమనించండి.)

[అట్లగే ద్వివచన ప్రత్యయం ‘భ్యాం’ అయినప్పటికీ అకారాంత శబ్దాలలో అది దీర్ఘమవుతుంది కనుక ఆభ్యాం అని చెప్పటం జరిగింది. అంటే ‘రామాభ్యాం’, ‘దేవాభ్యాం’ అనే చోట ‘భ్యాం’ అనే ప్రత్యయం ముందర ‘రామ, దేవ’ ప్రాతిపదికలలో (శబ్దమూలాలలో) అంతంలో ఉన్న అకారానికి దీర్ఘం రావటం చూడండి. దానినే నేరుగా ‘ఆభ్యాం’ అని విద్యార్థుల అనుకూలత కోసం చెప్పటమైనది.]

अकारान्तपुल्लिङ्गकानि - तृतीयाविभक्तिः

तृतीयाविभक्ति-सुप्-प्रत्ययाः - टा (एण), आभ्याम् (आभ्याम्), भिस् (ऐः)

      देव + (एन/एण) (टा) > देवेन

      देव + (आभ्याम्/आभ्यां) > देवाभ्याम्

      देव + (ऐः) (भिस्) > देवैः

देव-शब्दः	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
विभक्ति-प्रत्ययाः	टा (एण /एन)	(आभ्याम्/आभ्यां)	भिः (ऐः)
तृतीयाविभक्तिः	देवेन	देवाभ्याम्	देवैः

సంస్కృతపాఠమాల 7.3

తృతీయాప్రయోగస్థలాని

ఇంక సంస్కృతంలో ఎక్కడెక్కడ తృతీయ వస్తుంది? చూద్దామా?

ఈ వాక్యాలను గమనించండి-

1.    रामेण सह लक्ष्मणः वनं गच्छति। రామేణ సహ లక్ష్మణః వనం గచ్ఛతి (=రామునితో కలిసి లక్ష్మణుడు వనానికి పోతున్నాడు.)

2.    धर्मेण हीनः ధర్మేణ హీనః (=ధర్మం చేత హీనుడు, అంటే ధర్మం లేనివాడు). गर्वेण शून्यः గర్వేణ శూన్యః (=గర్వం లేనివాడు)      

3.    अलं विवादेन అలం వివాదేన (=ఇంక వివాదం చాలు.). कृतं बहुजल्पनेन కృతం బహుజల్పనేన. (=ఇక ఎక్కువ మాట్లాడింది చాలు).

4.    धनेन किं प्रयोजनम्? ధనేన కిం ప్రయోజనం? (=ధనం వల్ల ప్రయోజనం ఏంటి?) विरोधेन किम्? విరోధేన కిమ్? (=విరోధం వల్ల ఏమి (సాధిస్తాము)?)

5.    पादेन खञ्जः పాదేన ఖంజః (=పాదంచేత కుంటివాడు). नयनेन अन्धः నయనేన అంధః (=కంటిచేత అంధుడు). कर्णेन बधिरः కర్ణేన బధిరః (=చెవి చేత చెవిటివాడు.). पृष्ठेन कुब्जः పృష్ఠేన కుబ్జః (=వీపు చేత అవటివాడు). नेत्रेण काणः నేత్రేణ కాణః (=కంటిచేత మెల్ల (కలవాడు)).

6.    वेदपठनेन पण्डितः వేదపఠనేన పండితః (=వేదపఠనం చేయటం వల్ల పండితుడు (అని తెలియబడుతున్నాడు).) उपवीतेन ब्राह्मणः ఉపవీతేన బ్రాహ్మణః (=జంధ్యం చేత బ్రాహ్మణుడు (అని తెలియబడుతున్నాడు).). मकुटेन राजा మకుటేన రాజా (=కిరీటం చేత రాజు అని తెలియబడుతున్నాడు).

7.    यानेन गच्छति యానేన గచ్ఛతి (=బండిచేత (మీద) వెళుతున్నాడు.). वायुयानेन प्रयाति వాయుయానేన ప్రయాతి (=విమానంచేత (లో) వెళుతున్నాడు).

8.    रूप्यकत्रयेण क्रीतं पुस्तकं రూప్యకత్రయేణ క్రీతం పుస్తకం (=మూడు రూపాయలతో కొన్న పుస్తకం).

తృతీయావిభక్తి విశేషాలు- ఈ విభక్తి కర్తరిప్రయోగంలో ‘కరణా’నికే కాక, కర్మణిప్రయోగంలో కర్తకు కూడా వస్తుంది. (కర్తరిప్రయోగం, లేదా కర్తృవాచ్యం, కర్మణిప్రయోగం, లేదా కర్మవాచ్యాల గురించి తరువాత విపులంగా తెలుసుకొందాము.) అంటే ఏదైనా క్రియకు సాధనంగా ఉన్న వస్తువుకు తృతీయ వస్తుంది. 

‘సహార్థం’లో కూడా ఉపయోగపడుతుంది. ‘తో కలిసి’, లేదా ‘తోడ’ అనేదే సంస్కృతంలో సహార్థము అనబడుతుంది. పైన 1వ వాక్యాన్ని గమనించండి.

హీనార్థం, నిషేధార్థం, ప్రయోజనార్థంలో శబ్దాలు వచ్చినప్పుడు వాటితోపాటు తృతీయ కనిపిస్తుంది. ఉదా-2 (హీనార్థం= ఏదైనా లేకపోవడం), 3 (నిషేధార్థం = వద్దు అని వారించటం), 4 (ప్రయోజనార్థం = లాభం అనే అర్థం) వాక్యాలను గమనించండి.

ఇంక ఏదైనా అంగం వికృతమైనప్పుడు, దానివల్ల శరీరంలో ఒకానొక వికారం కలుగుతుంది. అప్పుడు ఏ అవయవం వల్ల వికారం కలుగుతున్నదో దానికి తృతీయ వస్తుంది. ఉదా- పైన 5వ వాక్యం.

ఏదైనా చిహ్నం ఒక వ్యక్తి ఫలానా అని సూచిస్తున్నప్పుడు, ఆ చిహ్నం ద్వారా మనం అతడిని లేదా ఆమెను ఫలానా అని గ్రహించినప్పుడు- ఆ లక్షణం తృతీయలో చెప్పబడుతుంది. ఉదా- పైన ఆరవ వాక్యం.

గతిని అంటే కదలికను సూచించే అర్థం కల క్రియలతో, ఏదైనా వాహనవాచక శబ్దాలు వస్తే వాటికి తృతీయ వస్తుంది. ఉదా- పైన 7వ వాక్యం.

ఏదైనా వస్తువు ‘ఎంతకు కొన్నాం?’- అనే మాట వచ్చినప్పుడు ఆ ‘ఎంత’ అనే పైకం తృతీయలో వస్తుంది.

ఇంకా మరికొన్ని స్థలాలలో తృతీయ వస్తుంది. కానీ ఇవి ప్రస్తుతానికి చాలు. (ఈ పాఠాలు ఈ విషయాలను సంపూర్ణంగా వివరించటానికి కాక, వాటి ప్రసిద్ధ ప్రయోగస్థలాలను చెప్పటానికి ఉద్దేశింపబడినాయి. వీలైతే వేరొక సందర్భంలో వ్యాకరణవిజ్ఞానం పెంచుకోవటానికి వీటిని విపులంగా చర్చించడానికి ప్రయత్నిద్దాము.)

సంస్కృతపాఠమాల 7.4

నపుంసకలింగం

అకారాంత నపుంసకలింగంలో తృతీయావిభక్తి మొదలు, మిగిలిన విభక్తిప్రత్యయాలన్నీ అకారాంత పుల్లింగ ప్రత్యయాలలాగే ఉంటాయి. ఆ ప్రత్యయాలు-

 ఏన/ఏణ (టా) ; ఆభ్యాం ; ఐః (భిః)

వీటిని ప్రాతిపదికలకు జోడిద్దాము- ఉదా- ‘ఫల’ = పండు.

ఏకవచనం- ‘ఫల’ + ఏన/ఏణ > ఫలేన (ఒక పండుచేత/పండుతో)

ద్వివచనం- ‘ఫల’ + ఆభ్యాం > ఫలాభ్యాం (రెండ పండ్ల చేత/పండ్లతో)

బహువచనం- ‘ఫల’ + ఐః > ఫలైః (చాలా పండ్లచేత/పండ్లతో)

‘ఫల’ లాగే ‘వస్త్ర, పత్ర, పుష్ప, వస్త్ర మొదలైనవి రూపాలను తీసుకొంటాయి.

अकारान्तनपुंसकलिङ्गकानि - तृतीयाविभक्तिः

            फल + (एन/एण) > फलेन

            फल + (आभ्याम्/आभ्यां) > फलाभ्याम्

            फल + (ऐः) > फलैः

फल-शब्दः	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
विभक्ति-प्रत्ययाः	टा (एण /एन)	(आभ्याम्/आभ्यां)	भिः (ऐः)
तृतीयाविभक्तिः	फलेन	फलाभ्याम्	फलैः

సంస్కృతపాఠమాల 7.5

     తెలుగులో ఉపగ్రహ(పది) వ్యవస్థ

ఈ క్రియాపదాలను గమనించండి-

     1.    పువ్వు పూసింది.

     2.    నీరు పుచ్చుకొన్నాడు.

     3.    ఆమె తిన్నది.

     4.    అతడు చదివాడు, చదువుకొన్నాడు

పువ్వు ‘పూసింది’ అనగలం కానీ ‘పూసుకుంది’ అని అనగలమా? లేదు. ‘పుచ్చుకుంటాడు’ అంటాము కానీ (అదే అర్థంతో) ‘పుచ్చాడు’ అనలేము. ‘తిన్నది’ అంటాము. కానీ ‘తినుకొన్నది’ అనగలమా? లేదు. ఒక క్రియాపదం ‘చదువు’ మాత్రం రెండు రకాలుగా కనిపిస్తున్నది. చదవటం, చదువుకోవటం. రెండిటికీ తేడా ఏమైనా ఉందా? ఉంది. ‘చదవటం’ అంటే ఇంకొకరికోసం; చదువుకోవటం అంటే మనకోసం.

అట్లగే ‘పట్టు’ ‘పట్టుకొను’ – ఇందులో ‘పట్టు’ అంటే ఇతరులకోసం, ‘పట్టుకోవటం’ అంటే తనకోసం. అట్లగే చెప్పటం, చేయటం, పాడటం, వాడటం మొదలైనవి. (చెప్పుకోవటం, పాడుకోవటం, చేసుకోవటం, వాడుకోవటం..; ‘జరుగు’ అనేది ‘జరుగుకొను’ అని కూడా కొన్ని ప్రాంతాలలో కనిపిస్తున్నది.) మరి ‘పడుకొనుట’? ‘పడుట’ అనవచ్చా? లేదు. రెండు వేరు. ‘పడుట’ అనేది ‘పడిపోవటం’ అనే అర్థాన్ని ఇస్తుంది. పడటం, పడుకోవటం- ఒక్కటే అనిపించినా అవి రెండు వేరే క్రియాపదాలు.

అయితే ‘తినటం’ ఉంటుంది కానీ ‘తినుకోవటం’ ఉండదు అని చెప్పుకొన్నాం కదా. అంటే మనం తినేది ఎప్పుడూ ఇతరులకోసం తింటామా..? అంటే, కాదు. కానీ ఎందుకో భాషలో వ్యవస్థ అట్ల ఉంది. వెళ్ళుకోవటం, వినుకోవటం, కూడా ఉండవు. (పాత తెలుగులో ‘వినుకో’ అనేది వినిపిస్తుంది.)

కేవలం తనకోసం చేసే ధాతువులను ఆత్మనేపదులు అంటారు. కేవలం ఇతరులకోసం చేసే ధాతువులను పరస్మైపదులు అంటారు. ఈవిభజనతోపాటుగా రెండురూపాలను కలిగి ఉండే ధాతువులూ ఉంటాయి. అంటే వాటిలో ‘తనకోసం’ చేసిన అర్థంతో పాటు ‘ఇతరులకోసం’ చేసే అర్థం కూడా సంభవం కావాలి. అటువంటివాటిని ‘ఉభయపది’ అంటారు. ఉభయపదిధాతువుకు పరస్మైపది, ఆత్మనేపదిలో అర్థం ఒకటే అయి ఉండాలి. ఉదా- నడవటం, నడుచుకోవటం.. ఇవి రెండు భిన్న అర్థాలు కల ధాతువులు కనుక ఉభయపది కాదు.

తెలుగులో చెప్పుకొంటే- వచ్చుట- పరస్మైపది. పడుకొనుట- ఆత్మనేపది. పాడుట/పాడుకొనుట- ఉభయపది. మరి కొన్ని ఉభయపదులు-

     1.    కొన్నాడు, కొనుక్కొన్నాడు.

     2.    చెప్పింది, చెప్పుకొన్నది

     3.    చేశాడు, చేసుకొన్నాడు

     4.    వండింది, వండుకొన్నది

     5.    కట్టాడు, కట్టుకొన్నాడు

సంస్కృతపాఠమాల 7.6

స్థూలంగా చెప్పాలంటే- తెలుగు క్రియాపదాలలో ‘కొను’ అనే పదాంశం క్రియతో పాటు ఉన్నట్లైతే అది చేసే వ్యక్తి తనకోసం చేసినట్టు. ఇదే అంశం సంస్కృతంలో కూడా ఉంది. ఇంకా ఎంతో సుస్పష్టంగా, నియమాలతో, పద్ధతిగా ఉంది. ఈ వ్యవస్థకు పేరు ఉపగ్రహం లేదా పది. ఏదైనా క్రియను ఎదటివారికోసం చేస్తే అది ‘పరస్మైపది’. తనకోసం చేస్తే ‘ఆత్మనేపది’. (పర=ఇతరులు; ఆత్మన్=తాను) అయితే తెలుగులో ఉన్నట్టే- సంస్కృతంలో కూడా క్రియయొక్క అర్థానికి సంబంధించి కాక, ధాతువుకు సంబంధించి వ్యవస్థ ఉంటుంది. అంటే ఆత్మనేపదంలో ఉన్న ధాతువు కదా అని కేవలం తనకోసం చేసే అర్థం రావాలని కానీ, పరస్మైపదం ధాతువు కదా అని ఇతరులకోసం చేసే అర్థం ఖచ్చితంగా రావాలని కానీ లేదు.

మరి వాటిని ఎట్లా గుర్తించటం? అంటే గణాలవలెనే అవి ధాతుపాఠంలో చెప్పబడినవి. అంటే కొన్ని ధాతువులు నిర్దిష్టంగా ‘ఆత్మనేపదాల’ని, ఇతరాలు ‘పరస్మైపదాల’ని చెప్పబడినవి. వాటిని బట్టి మనం రూపాలను ఏర్పరచాలి.

తెలుగులో ‘కొను’ తో ఆత్మనేపదిని గుర్తిస్తాము. మరి సంస్కృతంలో ఎట్లా గుర్తించాలి? దానికి ప్రత్యయాలు వేరే ఉంటాయా? ఉంటాయి. మనం మొదటి నాలుగు పాఠాలలో చదివిన ధాతువులు గుర్తు ఉన్నాయి కదా? అవన్నీ ‘తి, తః, అంతి’ అని ప్రత్యయాలును కలిగి ఉన్నాయి. అవి పరస్మైపద ధాతుప్రత్యయాలు. అదే ఆత్మనేపద ధాతువులకు చివరలో ‘తే, ఇతే, అంతే’ అనే ప్రత్యయాలు వస్తాయి. గమనించవలసింది ఏమిటంటే పరస్మైపదులకు ఉన్నట్టే వీటికి కూడా ప్రథమ-మధ్యమ-ఉత్త-పురుషలు, మూడు వచనాలు, గణభేదాలు (కనుక వికరణ ప్రత్యయ భేదాలు), అన్ని కాలాలు వగైరా ఉంటాయి.

ఈ పాఠంలో ప్రథమపురుష, మూడువచనాలలో, ప్రథమగణధాతువులకు ఆత్మనేపద ప్రత్యయాలు జోడించి చూద్దాము. అవి-

              తే, ఇతే, అంతే

వాటిని ‘లభ్’ (=పొందుట) ధాతువు కు చేర్చే ప్రక్రియ చూద్దాము-

आत्मनेपदप्रत्ययाः - प्रथमपुरुषः – एक-द्वि-बहु-वचनानि - प्रथमगणधातवः

प्रथमपुरुषप्रत्ययः - वर्तमानकालः - एकवचनम् - ते

लभ्-ते > लभ्-अ-ते > लभते (=పొందుతున్నాడు)

लभते, रमते, यतते...।

प्रथमपुरुषप्रत्ययः - वर्तमानकालः – द्विवचनम् - एते

लभ्+ते > लभ्+अ+इते > लभेते (=వారిద్దరు పొందుతున్నారు)

लभेते, रमेते, यतेते...।

प्रथमपुरुषप्रत्ययः - वर्तमानकालः – बहुवचनम् - अन्ते

लभ्+न्ते > लभ्+अ+न्ते > लभन्ते (=వారందరూ పొందుతున్నారు)

लभन्ते, रमन्ते, यतन्ते...।

आत्मनेपदम्	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
प्रथम-पुरुष-प्रत्ययाः	ते (अते)	इते (एते)	न्ते (अन्ते)
लभ्-धातुः	लभते	लभेते	लभन्ते
रम्-धातुः	रमते	रमेते	रमन्ते

కొన్ని ఆత్మనేపద ధాతువులు-

लभ् లభ్ (=లభించుట), यत् యత్ (=ప్రయత్నించుట), रम् రమ్ (=రమించుట, ఆనందించుట), भाष् భాష్ (=మాట్లాడుట), सेव् సేవ్ (=సేవించుట), लोक् లోక్ (=చూచుట), शङ्क् శంక్ (=శంకించుట), लङ्घ् లంఘ్ (=దాటుట), श्लाघ् శ్లాఘ్ (=పొగుడుట), वन्द् వంద్ (=నమస్కరంచుట).

సంస్కృతపాఠమాల 7.7

అవ్యయాని

అవ్యయాల గురించి క్రితం పాఠంలో పరిచయం చూశాము కదా. ఈ పాఠంలో మరి కొన్ని అవ్యయాలు చూద్దాము. అవి స్థానానికి సంబంధించినవి. వీటన్నింటిలో (చివరి రెండు తప్ప) ‘త్ర’ అనేది సామాన్యంగా ఉంది.

अत्र, तत्र, एकत्र, सर्वत्र, कुत्र, यत्र, कुत्रचित्, क्व, क्वचित्

అత్ర, తత్ర, ఏకత్ర, సర్వత్ర, కుత్ర, యత్ర, కుత్రచిత్, క్వ, క్వచిత్.

అత్ర- ఇక్కడ

తత్ర- అక్కడ

ఏకత్ర- ఒకచోట

సర్వత్ర- అంతటా

కుత్ర- ఎక్కడ

యత్ర- ఎక్కడైతే

కుత్రచిత్- ఎక్కడో

క్వ- ఎక్కడ

క్వచిత్- ఎక్కడో

उदा- मद्भक्ता यत्र गायन्ति तत्र तिष्ठामि नारद। మద్భక్తా యత్ర గాయన్తి తత్ర తిష్ఠామి నారద.

కొన్ని నామపదాలు, వాక్యాలు-

पुल्लिङ्गकानि-

स्कन्ध, స్కన్ధ, =భుజం

भार, భార, =భారం, బరువు

रोग, రోగ, =రోగం, వ్యాధి

गन्ध, గన్ధ, =వాసన

चोर, చోర, =దొంగ

कूर्च, కూర్చ, =బొమ్మలు వేసే బ్రష్షు

अगद, అగద, =మందు

मेष, మేష, =గొర్రె

धर्म, ధర్మ, =ధర్మం

विनय, వినయ, =వినయం

कोप, కోప, =కోపం

दण्ड, దణ్డ, =కర్ర

अज, అజ, =మేక

धनिक, ధనిక, =ధనవంతుడు

टङ्क, టఙ్క, =ఉలి

पर्यङ्क, పర్యఙ్క, =మంచం

नपुंसकलिङ्गकानि- నపుంసకలిఙ్గకాని-

चित्र, చిత్ర, =రంగులతో వేసే బొమ్మ

कुसुम, కుసుమ, =పువ్వు

औषध, ఔషధ, =మందు

पाटव, పాటవ, =పనిచేయటంలో నైపుణ్యం

पुष्प, పుష్ప, =పువ్వు

वात्सल्य, వాత్సల్య, =గోవుకు దాని పిల్లలమీద ఉండే అనురాగం

विविधकर्मकाराणां नामानि -

चित्रकार చిత్రకార (=చిత్రకారుడు), भारवह భారవహ (=బరువులు మోసేవాడు), चर्मकार చర్మకార (=చర్మం పనులు చేసేవాడు), गोपालक గోపాలక (=గొల్లవాడు), मालाकार మాలాకార (=మాలలు కట్టేవాడు), तक्षक తక్షక (=వడ్రంగి పనివాడు), रजक రజక (=చాకలి), गायक గాయక (=పాటగాడు, గాయకుడు), लोहकार లోహకార (=ఇనపపనివాడు, కమ్మరి), स्वर्णकार స్వర్ణకార (=బంగారంపనివాడు, కంసాలి), आपणिक ఆపణిక (=కిరాణావ్యాపారి), विक्रयिक విక్రయిక (=అమ్మేవాడు), कुम्भकार కుంభకార (=కుండలవాడు), सेवक సేవక (=సేవకుడు, పనివాడు), भृत्य భృత్య (=సేవకుడు), भिक्षुक భిక్షుక (=బిచ్చగాడు), शिष्य శిష్య (=శిష్యుడు), पाचक పాచక (=వంటవాడు), कर्मकार కర్మకార (=పనిచేసేవాడు), वैद्य వైద్య (=వైద్యుడు), रक्षकभटः రక్షకభట (=రక్షకభటుడు)

     1.      चित्रकारः अत्र कूर्चेन चित्रम् आलिखति। చిత్రకారః అత్ర కూర్చేన చిత్రమ్ ఆలిఖతి.

     2.      कविवराः श्लोकैः नृपं वर्णयन्ति। కవివరాః శ్లోకైః నృపం వర్ణయన్తి.

     3.      तक्षकाः टङ्केण पर्यङ्कं रचयन्ति। తక్షకాః టఙ్కేణ పర్యఙ్కం రచయన్తి.

     4.      लोहकारौ तत्र मुद्गरेण लोहं प्रहरतः। లోహకారౌ తత్ర ముద్గరేణ లోహం ప్రహరతః.

     5.      गोपालकः दण्डेन मेषान् अजान् च अन्यत्र नयति। గోపాలకః దండేన మేషాన్ అజాన్ చ అన్యత్ర నయతి.

     6.      शिष्यं वात्सल्येन धर्मं वदसि। శిష్యం వాత్సల్యేన ధర్మం వదసి.

     7.      भारवहौ स्कन्धेन भारं क्व वहतः? భారవహౌ స్కన్ధేన భారం క్వ వహతః.?

     8.      चोरान् कोपेन पश्यावः। చోరాన్ కోపేన పశ్యావః.

     9.      सेवकाः धनिकं विनयेन सेवन्ते। సేవకాః ధనికం వినయేన సేవన్తే.

     10.  रक्तवर्णेन चित्रं रचयामि। రక్తవర్ణేన చిత్రం రచయామి.

     11. क्वचित् गन्धेन कुसुमानि अवगच्छामः। క్వచిత్ గన్ధేన కుసుమాని అవగచ్ఛామః.

     12.  वैद्याः औषधैः रोगान् अपनयन्ति। వైద్యాః ఔషధైః రోగాన్ అపనయన్తి.

     13.  एकत्र नेत्राभ्यां चित्रं पश्यामि। ఏకత్ర నేత్రాభ్యాం చిత్రం పశ్యామి.

     14.  गायकाः स्वरेण गायन्ति। గాయకాః స్వరేణ గాయన్తి.

     15.  आपणिकं पाटवेन मूल्यं पृच्छथः। ఆపణికం పాటవేన మూల్యం పృచ్ఛథః.

     16.  कुम्भकारः चक्रेण, जलेन च कुम्भं करोति। కుమ్భకారః చక్రేణ, జలేన చ కుమ్భం కరోతి.

     17.  मातामहः स्वर्णकारेण भाषते। మాతామహః స్వర్ణకారేణ భాషతే.

     18.  पाचकाः तण्डुलेन ओदनं पचन्ति। పాచకాః తండులేన ఓదనం పచన్తి.

     19.  पादाभ्यां कुत्र गच्छसि? పాదాభ్యాం కుత్ర గచ్ఛసి?

     20.  रथेन सर्वत्र गच्छथ। రథేన సర్వత్ర గచ్ఛథ.

 

అభ్యాసం

     1.    సాధనం అంటే ఏమిటి?

     2.    తృతీయావిభక్తి ప్రత్యయాలు ఏమేంటి?

     3.    తృతీయావిభక్తి స్థలాలు ఏమేంటి? వివరించండి.

     4.    సహార్థం గురించి చెప్పి మీ సొంత ఉదాహరణలివ్వండి.

     5.    ఆత్మనేపదం, పరస్మైపదం, ఉభయపదం గురించి వ్రాయండి.

     6.    తెలుగులో ‘కొను’ కు సంబంధించిన ధాతువుల గురించి వ్రాయండి.